Odleżyny

Odleżyny to uszkodzenie skóry i tkanek pod nią występujących, spowodowane przez ucisk, ścinanie, tarcie albo kombinacje wszystkich tych czynników. To pryzpadłość osób trwale unieruchomionych, obłożnie chorych. Zaniedbane odleżyny mogą prowadzić do groźnych powikłań.

Przyczyny powstawania odleżyn:

• długotrwały ucisk
• tarcie

Miejsca narażone na powstanie odleżyn:

• okolica krzyżowa
• pięty
• pośladki w okolicy guzów kulszowych
• kostki
• kolana
• łokcie
• wszystkie powierzchnie ciała narażone na stały, długotrwały kontakt z podłożem

Odleżyny to dolegliwość, która doskwiera w sposób szczególny pacjentom unieruchomionym w łóżku i ich opiekunom. Tworzą się stosunkowo szybko, ponieważ pierwsze objawy można zaobserwować już po upływie kilku godzin ucisku na skórę, czasem dni. Dlatego skuteczne metody zapobiegania odleżynom stanowią jeden z najistotniejszych aspektów opieki nad obłożnie chorymi.

Odleżyny to dolegliwość, która doskwiera w sposób szczególny pacjentom unieruchomionym w łóżku i ich opiekunom. Tworzą się stosunkowo szybko, ponieważ pierwsze objawy można zaobserwować już po upływie kilku godzin ucisku na skórę, czasem dni. Dlatego skuteczne metody zapobiegania odleżynom stanowią jeden z najistotniejszych aspektów opieki nad obłożnie chorymi.

Najłatwiej powstrzymać tworzenie się odleżyn systematyczną i jak najczęstszą kontrolą skóry (1). Początkowe sygnały tworzenia się ran obserwuje się „gołym” okiem – przybierają postać zaczerwienień, które – uciskane palcem – utrzymują się nadal i nie bledną (jak w przypadku zdrowych tkanek). Jeśli reakcja na zmianę będzie szybka – można efektywnie nie dopuszczać do jej niebezpiecznego rozwoju. Odleżyna, w najbardziej zaawansowanych stadiach, skutkuje (prócz całkowitego obumarcia tkanki uciskanej i niedotlenionej) bardzo rozległymi uszkodzeniami, obejmującymi m.in. mięśnie i kości.

Obok wnikliwej obserwacji skóry chorego (koniecznie przy silnym oświetleniu) i wyczuwaniu palcami zgrubień na ciele, ważna jest zmiana ułożenia pacjenta (2). Należy dbać, by przybierał inną pozycję ciała, co najmniej co 2 godziny (najlepiej jednak częściej). W miejscach najbardziej narażonych na odleżyny warto podkładać miękkie poduszki lub nabyć w sklepie ortopedycznym specjalne krążki antyodleżynowe. Trzeba zadbać też o odpowiednie łóżko do pielęgnacji obłożnie chorego i wyposażyć je w profesjonalny materac, który zapobiega tworzeniu się ran. Istnieją również nowoczesne opatrunki, które sprawdzają się w skutecznym zapobieganiu rozwoju zmian skórnych. Hydrokoloidy (3) (np. Granuflex) stanowią zaporę dla bakterii i drobnoustrojów z zewnątrz. Dzięki ich działaniu w obszarze odleżyny zachowana jest właściwa wilgotność, która pozwala uszkodzonym tkankom regenerować się znacznie szybciej.

Chory – nawet długotrwale unieruchomiony – potrzebuje ruchu. Jeśli nie jest w stanie wykonać choćby najprostszych ćwiczeń – opiekun powinien pomóc mu w tzw. gimnastyce biernej, która polega na unoszeniu, zginaniu i rozginaniu kończyn dolnych i górnych (4). Kolejny punkt to higiena. Raz dziennie pacjentowi należy zapewnić kąpiel i stosować delikatne mydła albo płyny o pH 5,5, które nie naruszy lekko kwasowego, naturalnego odczynu skóry. Po myciu trzeba starannie osuszyć ciało i posmarować je oliwką, która właściwie je natłuści. Można wspomagać się również specjalnymi środkami o działaniu dezynfekującym i leczniczym – powinno się nakładać je przede wszystkim na skórę narażoną na styczność z potem bądź moczem. Chory wymaga jak najczęstszej zmiany pościeli i bielizny. Warto też oklepywać miejsca narażone na ucisk dłonią zwiniętą w łódeczkę. Należy wykonywać ruchy w sposób lekki i niegwałtowny – zbyt silne mogą sprawić pacjentowi ból oraz zaburzyć krążenie w tych obszarach.

Właściwa pielęgnacja i profilaktyka przeciwodleżynowa przyniosą ulgę choremu, a opiekunowi znacznie ułatwią wykonywanie codziennych zabiegów. Zaangażowanie i okazane przywiązanie z pewnością poprawią samopoczucie chorego – zarówno w sferze fizycznej, jak emocjonalnej.

1. European Pressure Ulcer Advisory Panel (EPUAP), http://www.epuap.org/guidelines/QRG_Prevention_in_Polish.pdf, s. 11-12, dostęp: 1.06.2015
2. Jw., s. 16-18
3. Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych w Zielonej Górze, http://www.oipip.zgora.pl/pdf/sztuka-pielegnowania-03.pdf, s.13, dostęp: 1.06.2015
4. Centrum Medyczne w Opolu, http://www.wcm.opole.pl/miesiecznik/201107.pdf, s. 9, dostęp: 1.06.2015